Tijdelijk op proef samenwonen, zonder gevolgen voor uitkering

Een tijdje op proef samenwonen, zonder gevolgen voor je uitkering. Dankzij een pilot is dat nu structureel mogelijk in Tilburg. Beleidsadviseur Werk en Inkomen Octavia Rietveld ontdekte er ruimte voor in de wetgeving. Dankzij het meedoen aan GemeenteDelers is het initiatief inmiddels door meerdere gemeenten overgenomen.

De bijstand is een vangnetuitkering. Dat betekent dat als je gaat samenwonen, en je partner heeft voldoende inkomsten, je eigenlijk geen recht meer hebt op bijstand. Inwoners die gaan samenwonen, krijgen zo dus direct te maken met de gevolgen voor hun uitkering. Dit maakte de stap om te gaan samenwonen moeilijker, of was de reden om het niet te melden bij Werk en Inkomen, merkten ze in Tilburg.

Bovendien kan het onderzoek naar de woonsituatie behoorlijk belastend zijn voor de inwoner, vertelt Rietveld. Kan dat niet anders, vroeg een van de sociale rechercheurs aan Rietveld. Kunnen we de oude kennismakingsperiode niet weer opnieuw in het leven roepen? Dat hield in dat je drie maanden op proef mocht samenwonen, met eventuele verlenging van nog eens drie maanden. Zonder verlies van bijstandsuitkering.

Stress bij samenwonen

“Als je een relatie krijgt, ga je geleidelijk aan samenwonen”, legt Rietveld uit. “Het heeft tijd nodig. Als je een bijstandsuitkering hebt, voelt dat anders, dan heb je continu een soort zwaard van Damocles boven je hoofd hangen. Die stress geeft eigenlijk al een bepaalde druk op die samenwoning en misschien op de kans van slagen. Wij wilden mensen de ruimte geven om uit te proberen of samenwonen werkt, zonder die stress. Als ze dat bij ons melden, doen wij in die periode geen onderzoek. Dit past helemaal bij het mensgericht werken, de menselijke maat voorop, die wij in Tilburg voorstaan. En het is wettelijk mogelijk, of in ieder geval niet uitgesloten”

Pilot Samenwonen op proef met bijstand

Wethouder Esmah Lahlah was meteen enthousiast en verzocht ons om de de pilot ‘Samenwonen op proef in de bijstand’ te starten. Tussen 2021 en 2022 deden tien mensen mee aan de proef. Acht daarvan zijn blijven samenwonen, twee niet. Rietveld: “De criteria om mee te doen, schreef ik op één A4-tje. En deze hebben we vooraf goed doorgenomen met onze uitvoering” Al snel kwam er veel aandacht voor in de media dankzij de bestuurlijke aandacht die de wethouder voor het onderwerp op allerlei plaatsen vroeg.

Toen kwam al snel het ministerie op de lijn. “Ik heb toen uitgelegd dat het echt past binnen de wetgeving, en dat dit een manier voor ons als gemeente was om de menselijke maat in onze dienstverlening mee te nemen. Later hoorde ik dat de minister op Kamervragen heeft geantwoord dat we het keurig doen.”

Terugkijkend zou Rietveld één ding anders doen, namelijk ook de woningcorporaties vanaf het begin meenemen. Die dachten vanuit de woningnood dat er door deze pilot langer woningen leeg zouden staan. “Ik heb ze kunnen uitleggen dat de mensen er nog steeds blijven wonen, alleen niet fulltime. De keerzijde is dat als ze de woning meteen zouden opzeggen, en het samenwonen mislukt, je dan weer een dakloos persoon erbij hebt. Het is ook een voorkoming van dakloosheid. Met dat antwoord waren zij heel tevreden. Ik geef dan ook alle gemeenten die mij benaderen het advies om vanaf het begin de corporaties erbij te betrekken.”

Opbouwen van vertrouwen

Van de acht mensen die zijn gaan samenwonen, werd bij zeven van hen de bijstandsuitkering stopgezet omdat hun partner genoeg inkomsten had. Rietveld: “Dat was helemaal geen doel op zich. De belangrijkste opbrengst van de pilot is dat we mensen de kans hebben gegeven om zonder angst voor hun uitkering uit te proberen of samenwonen bij hen past. Bijkomend is het goede gesprek en opbouwen van vertrouwen dat is ontstaan met inwoners. Dat mensen de gemeente genoeg vertrouwen om dingen eerlijk met ons te delen.” Een andere mooie opbrengst is dat er in Tilburg een afname is van het aantal onderzoeken naar samenwoonfraude. “Als we al een melding krijgen, kijken we eerst of iemand op proef samenwoont, zo niet kunnen we het gesprek aangaan en samenwonen op proef aanbieden. De evaluatie van de pilot hebben we in het college gebracht, en sinds vorig jaar is het structureel beleid geworden in onze gemeente.

Delen met andere gemeenten

En dat inspireerde ook andere gemeenten. Want sinds deelname aan GemeenteDelers in 2023 hebben ook steeds meer gemeenten oog voor het Tilburgse mensgerichte beleid. “Sinds dat wij met die pilot in het nieuws zijn gekomen heb ik heel veel telefoontjes gehad”, vertelt Rietveld.

“Grote gemeenten, zoals Rotterdam en Amsterdam, hebben het meteen overgenomen in hun beleid. Ook andere gemeenten hebben het al overgenomen. Hoeveel weet ik niet precies, voor mij was dat ook helemaal geen doel op zich. Ik word nog steeds maandelijks benaderd door andere gemeenten die interesse hebben.”

Rietveld raadt andere gemeenten dan ook aan om met een interessante casus mee te doen aan GemeenteDelers. “Het geeft je meer inzicht in wat je doet, je krijgt goede feedback. En het belang is natuurlijk groot, zeker als je een casus hebt die gemeente-grensoverschrijdend is. Wij gemeenten zitten vaak op onze couleur locale, maar als een inwoner zich over de gemeentegrens beweegt moet deze er eigenlijk geen last van hebben. Daarom kun je zoveel meer bereiken als we het als gemeenten samen doen. Een goede casus delen met elkaar, kan ook helpen in de lobby naar het Rijk. Helaas heeft het Rijk het samenwonen op proef nog niet in een wetsvoorstel overgenomen. Dat zou mijn ultieme oproep zijn. Er is vast nog wel ergens een oude wettekst van de Algemene bijstandswet (Abw). Daar stond die gewoon in. Kun je zo er uit knippen en plakken.”

Lees het hele artikel op Binnenlands Bestuur.