Steeds meer aandacht voor nieuw wereldprobleem: water grabbing
Interview met Jennifer Franco, onderzoekster water grabbing voor Simavi.
Jennifer Franco.
Tijdens de internationale World Water Week in Stockholm in 2012 vroeg onderzoekster Jennifer Franco van het Transnational Institute aandacht voor een nieuw wereldwijd probleem: water grabbing. Ook de mensen, die Simavi in haar programma’s helpt, krijgen daar steeds vaker mee te maken.
De plattelandsbevolking in ontwikkelingslanden verliest namelijk steeds vaker de controle over water in de gebieden waar ze wonen. Niet alleen worden die gebieden opgekocht door multinationals en overheden om er economische zones van te maken, ook nemen ze daarbij het beheer over de bijbehorende waterbronnen over. Het is een groeiende trend volgens Jennifer Franco, die water grabbing onlangs voor het eerst als probleem op de kaart zette.
Hoe heb je dit probleem ontdekt?
Jennifer Franco: “Bij het TNI, een internationale denktank voor progressieve politiek, was ik vooral bezig in ons project Agrarian Justice met het debat over land grabbing. Dat is sinds wereldwijd voedselprijzen in 2007 en 2008 snel stegen plots ontstaan. Op een gegeven moment realiseerde ik me ineens dat we blind waren in dit debat voor de problemen rond waterbeheer. Uit eigen onderzoek bleek toen dat water zelfs vaak een verborgen stimulerende factor is achter land grabbing. Een half jaar geleden hebben we het voor het eerst op de agenda gezet op het World Water Forum in Marseille. Sindsdien is onze blik veel breder geworden en meer gericht op water.”
Wat is water grabbing nu precies?
“In essentie gaat het om het verkrijgen van de controle over natuurlijke waterbronnen, van meren, rivieren tot complete waterbassins . De eigenaar van deze bronnen bepaalt wie er gebruik van kan maken en onder welke voorwaarden. Het laat een verschuiving zien van kleinschalig, op lokale markt gericht waterbeheer, naar een model van bronuitputtend, winstgedreven en grootschalig beheer. Dit laatste model heeft meestal agrarische en industrieelagrarische doeleinden. Denk ook aan mijnbouw en waterkrachtcentrales.”
Wie zijn de water grabbers?
“Over het algemeen zijn het machtige economische actoren, zowel nationaal als transnationaal, maar niet, zoals vaak wordt gedacht, alleen maar Westerse bedrijven. Op de een of andere manier wordt land grabbing geassocieerd met kolonialisme, maar we moeten juist meer kijken naar de rol die de nieuwe opkomende landen spelen. Een goed voorbeeld is de Mekong-rivier in Laos, waar een groep investeerders uit omringende landen bezig is met het bouwen van dammen.”
Is water grabbing een urgent probleem?
“Jazeker, op verschillende vlakken. We hebben allemaal water nodig om te overleven en zijn ervan afhankelijk. Allereerst hebben we drinkwater nodig van goede kwaliteit .Ook zijn er veel lokale economische activiteiten van afhankelijk en natuurlijk kan de natuur ook niet zonder. We hebben kortom allemaal toegang nodig tot water, dat moeten we niet opdelen. Verder is het een urgent probleem omdat land grabbing nu in een relatief snel tempo plaatsvindt. In 2011 riep de Wereldbank op om grote reserves aan land om te vormen tot grootschalige economische zones. Zogenaamde marginaal, ongebruikt en bijna onbewoond land kan worden omgezet in winstgevend gebied. Deze dominante visie van de Wereldbank heeft natuurlijk zijn weerslag op de ontwikkelingen in de wereld. Ook op het gebied van water. Denk eens aan de waterproblemen die dit oplevert. De impact is enorm. Gelukkig verschijnt er steeds meer onderzoek dat bewijst dat dit Wereldbank-concept fictie is. Wie een stap terug neemt ziet al snel dat het niet overeenkomt met duurzame ontwikkeling.”
Hoe bedoel je?
“Veel van het land in Azië en Afrika, dat is aangewezen om te ontwikkelen, is officieel eigendom van staten. In feite wordt het bewoond door kleinschalige landbouwers, veehouders en vissers. Die managen het land al generaties lang met behulp van culturele gewoonten, die binnen de samenleving bepalen wie waar recht op heeft. Door land grabbing gaan dit soort gewoonten en sociale regels verloren. Zelfs als ze erkend zijn door de wet. Terwijl ze juist voor de lokale gemeenschappen onmisbaar zijn.”
Wat voor impact heeft water grabbing op de gezondheid van deze gemeenschappen?
“Die is enorm. Op allerlei vlakken. Voor intensieve agrarische productie is bijvoorbeeld veel water nodig, wat uit het grondwater wordt gehaald. Daardoor daalt het grondwaterniveau, en kunnen lokale gemeenschappen minder over water beschikken. Het meest dramatische effect zie je natuurlijk als de waterbronnen worden gebruikt voor mijnbouw. Dat vervuilt de waterlopen, rivieren en bronnen waar lokale gemeenschappen afhankelijk van zijn. Ook de nieuwe manier om naar onconventioneel gas te boren, fracking, zorgt voor een enorme impact op de lokale waterniveaus en op de kwaliteit van water. Het gebruikt niet alleen veel water voor de hogedrukpompen, maar bij deze methode worden veel chemicaliën gebruikt om de rotsen open te breken, waarin het gas zit. Die chemicaliën komen weer terecht in het grondwater.”
Is toegang tot water geen basis mensenrecht? Hoe kan een bedrijf daar zeggenschap over krijgen?
“Dat is het zeker. Helaas wordt deze vraag nog veel te weinig gesteld. In de Committee for World Food Security van de Verenigde Naties is afgelopen mei , naar aanleiding van de campagne voor rurale sociale bewegingen en hun recht op voedsel, onderhandeld om ook water als basis mensenrecht mee te nemen. Dat is niet gelukt. Er bleek te veel oppositie te zijn, met name van de Canadese regering. Water zou volgens de tegenstanders te complex zijn om een basis mensenrecht te zijn. Maar dat hoort het wel te zijn. Alleen dan kunnen lokale gemeenschappen hun toegang tot water behouden.”
Meer informatie over water grabbing zie www.tni.org.
Door Pieter Verbeek
November 2012
