Uitgeprocedeerd op straat in coronatijd: ‘Kunnen letterlijk geen kant op’
Nu de lockdown inclusief avondklok weer is verlengd, betekent dat extra problemen voor asielzoekers die op straat komen te staan nadat ze zijn uitgeprocedeerd. Terugreizen naar het eigen land is lastig door allerlei reisbelemmeringen. En opvang is moeilijk te vinden. Was er in de eerste lockdown nog coulance voor deze groep, nu is het weer business as usual: wie is afgewezen moet weg.
Toen corona zich een jaar geleden aandiende, liet het Centraal Opvang Asielzoekers (COA) afgewezen asielzoekers tijdens de lockdown in de asielzoekerscentra (azc’s) blijven. Daar was ook plek voor, omdat er door reisbeperkingen nauwelijks nog asielzoekers het land binnenkwamen. Samen met de meeste andere coronamaatregelen werd deze coulanceregeling vorig jaar zomer weer opgeheven. Sindsdien moeten afgewezen asielzoekers de azc’s verlaten. De gedachte van dit beleid is dat als we uitgeprocedeerde asielzoekers voorzieningen blijven geven, ze nooit weggaan uit Nederland.
Het is onduidelijk hoeveel van deze afgewezen asielzoekers op straat terecht zijn gekomen. Uit cijfers van het COA blijkt in ieder geval dat in het coronajaar 2020 ruim 1.200 asielzoekers de azc’s moesten verlaten nadat ze waren uitgeprocedeerd. Het gaat vooral om mensen uit landen als Moldavië, Iran, Azerbeidzjan, Eritrea en Irak. Driehonderd van hen moesten gedwongen worden de centra te verlaten.
De laatste maanden neemt het aantal afgewezen asielzoekers op straat weer behoorlijk toe, signaleert Vluchtelingenwerk. Volgens de hulporganisatie komt dat omdat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) de afgelopen maanden achterstanden aan het wegwerken is, nu de vluchtelingenstromen kleiner zijn geworden. Na de coronacoulance is het aantal asielzoekers dat uit azc’s moet vertrekken weer op het oude niveau.
En toen kwam afgelopen najaar de tweede lockdown. Met de avondklok mochten uitgeprocedeerde asielzoekers als uitzondering aankloppen bij gemeentelijke noodopvang, normaal bedoeld voor daklozen en verslaafden. Maar omdat door coronamaatregelen het aantal opvangplekken in die opvangcentra een stuk minder was geworden, ontstonden er tekorten. Sommige gemeenten moesten zelfs daklozen wegsturen, omdat de opvang vol raakte met afgewezen asielzoekers.
Buiten de samenleving
Nu het nieuwe voorjaar voor de deur staat en de lockdown voorlopig van kracht blijft maken de hulporganisaties zich grote zorgen. ‘Door de reisbeperkingen zijn er allerlei obstakels om terug te vliegen naar het land van herkomst of van aankomst’, legt Evita Bloemheuvel uit, woordvoerder van Vluchtelingenwerk. ‘Waar moeten deze mensen naartoe? Dat is niet duidelijk en er ligt ook geen plan voor. Mensen gaan rondzwerven op straat, kunnen zich niet goed aan de coronamaatregelen houden, en kunnen letterlijk geen kant op. Het risico wordt daardoor groter dat ze verdwijnen in de illegaliteit. Het is heel schrijnend waar ze dan terecht kunnen komen. Daarom vragen wij ervoor om de coronacoulance opnieuw in te stellen. Extra noodopvanglocaties zijn niet overal aanwezig.’
Ook de stichting Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt (LOS) pleit voor het opnieuw invoeren van de coulanceregeling. ‘Het is momenteel veel moeilijker om te zoeken naar een plek om te slapen’, stelt coördinator Rian Ederveen. ‘De asielzoekers proberen meerdere plekken, waar ze dan eerst weer door een intake heen moeten. Als ze gewoon in de azc’s kunnen blijven is er minder beweging. Anders verplaats je toch een beetje het probleem tussen de ene en andere opvangplek. Het advies blijft om zo veel mogelijk thuis te blijven. Zolang dit van kracht is moeten afgewezen asielzoekers zo veel mogelijk in de azc’s blijven.’
Maar de kans is klein dat dit gebeurt. Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Ankie Broekers-Knol (VVD) was duidelijk in haar laatste Kamerbrief. Ze wil niet opnieuw de coulanceregeling laten gelden. De reden daarvoor is dat ten opzichte van een jaar geleden ‘de processen in de asielketen’ als vitaal zijn bestempeld. Werkzaamheden van bijvoorbeeld het COA en de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) vinden, voor zover nodig in aangepaste vorm, doorgang. De staatssecretaris benadrukt verder dat het uitgangspunt van het kabinet blijft dat asielzoekers recht op opvang hebben tijdens hun asielprocedure en beroepsfase. Wie is afgewezen kan doorstromen naar onderdaklocaties van het COA of zelfstandig vertrekken.
Maar hiervoor ontbreekt het aan goede voorlichting, stelt Bloemheuvel van Vluchtelingenwerk. ‘Vaak liggen de azc’s op afgelegen plekken. Als je ergens in een klein dorpje in Friesland letterlijk op straat wordt gezet, waar moet je dan heen? Asielzoekers zonder papieren is altijd een gevoelig onderwerp geweest, maar door ze nu op straat te zetten, terwijl je weet dat ze niet makkelijk terug kunnen reizen naar hun land, is schrijnend. Wij vinden dat er bij het beëindigen van de opvang altijd moet worden nagedacht over andere oplossingen. Het is nooit een oplossing om iemand op straat te zetten. Er moet altijd een vangnet zijn voor iedereen, ongeacht de verblijfsstatus. Zeker in tijden van corona.’
Het vangnet wordt echter steeds kleiner. Er ligt een instructie van het ministerie om de noodopvang per 1 april weer af te gaan bouwen. Vooralsnog is vanwege de stijgende coronacijfers niet duidelijk in hoeverre dat daadwerkelijk gebeurt.
‘Het is zorgelijk dat de corona-opvang op elk moment kan sluiten’, zegt Margreet Jenezon. Zij is van de stichting STIL, die zich inzet voor mensen zonder verblijfsvergunning in Utrecht. ‘Zoiets zou redelijk rampzalig zijn. Dan komen ook echt kwetsbare mensen op straat, zoals hele jonge mensen. Wij, en andere organisaties, zoals kerkelijke netwerken, vangen regelmatig mensen op in particuliere opvang. Dit doen we als ze nergens anders terecht kunnen. Het gaat vooral om vrouwen en kinderen. Er is echter niet genoeg capaciteit om iedereen op te vangen.’
Vergeleken met illegale arbeidsmigranten, die vaak nog zwart werken, komen uitgeprocedeerde asielzoekers helemaal buiten de samenleving te staan, zegt Ederveen van LOS. ‘De zelfredzaamheid ontbreekt. Ze hebben geen recht op opvang, geen middelen en geen sociaal vangnet.’
Lees het hele artikel op De Kanttekening.
