‘Nederland is klaar voor nieuwe werkwijze’

Met bijna vijftien getekende City Deals is Agenda Stad goed op weg. De nieuwe manier van werken tussen Rijk, steden, bedrijfsleven en wetenschap begint zich te vestigen. Zowel in de steden als in ‘Den Haag’. Hoe moet dat straks na de verkiezingen? Zal de stad hoog op de agenda blijven? Voorzitter van de G32 en burgemeester van Leeuwarden Ferd Crone weet zeker van wel. ‘One size fits all werkt niet meer.’

Steden spelen een steeds belangrijkere rol bij de aanpak van maatschappelijke vraagstukken. Sinds hij burgemeester van Leeuwarden is, al bijna tien jaar, pleit Ferd Crone dan ook voor meer samenwerking. Tussen steden en hun ‘ommeland’, tussen steden onderling en tussen steden en bedrijfsleven en andere stakeholders. Dat besef dat steden meer moeten samenwerken met andere partijen om maatschappelijke uitdagingen aan te pakken wordt inmiddels door veel andere bestuurders gedeeld, zowel bij gemeenten als het Rijk. “Het is niet voor niets dat staatssecretaris Martin van Rijn alle bijeenkomsten bijwoont van de G32”, vertelt Crone. “Hier vind je dertig tot veertig wethouders bij elkaar die gaan over het sociaal domein. Als je iets wilt met hen, moet je dus hier zijn.”

Je kan niet meer om steden heen dus bij grote vraagstukken in onze samenleving?
Crone: “De kern van deze discussie is al een tijdje aan de gang natuurlijk. Ook in ‘Den Haag’ begint men steeds meer te beseffen dat de one size fits all-aanpak niet werkt, één wet- of regelgeving voor het hele land. De stap naar de steden en regio’s zijn we al eerder gaan maken. Kijk bijvoorbeeld naar het thema veiligheid. Op een gegeven moment hebben we met zijn allen de stap gemaakt om Nederland te verdelen in Veiligheidsregio’s om burgers in ons land beter te beschermen. Die regio’s bestaan uit steden en hun regio eromheen. Toen kregen we de Veiligheidshuizen. Daar ging het ook vooral om grote steden en hun omgeving. Ook in het sociaal domein zie je dat we de stap hebben gemaakt naar decentraal natuurlijk. Zorg ging van landelijke formulieren naar decentralisatie. Al deze zaken worden nu allemaal geregeld in de regio’s. Ik voorzie dat we met de energietransitie ook die kant op gaan.”

 Moeten de gemeenten zelf die transitie dan in gang zetten? Moet het Rijk daar niet boven op zitten?
“Dit kun je niet regelen vanuit Den Haag. Elke gemeente zit namelijk weer in een andere situatie. In Leeuwarden beschikken we bijvoorbeeld over geothermie, daar komen we een eind mee als vervanging van fossiele energie. Andere regio’s moeten het weer anders regelen. De ene gemeente kan profiteren van windenergie, andere hebben misschien grote industrie dichtbij, waardoor ze kunnen profiteren van restwarmte. De energietransitie moet je echt in de steden en regio’s zelf regelen. De gemeenten moeten nu samen met de netbedrijven plannen maken hoe we bijvoorbeeld het gas uit de wijk krijgen en wat we ervoor terugkrijgen. Dat moeten we snel doen anders krijgen we boze burgers. Die bijvoorbeeld net een nieuwe gasketel hebben aangeschaft. We moeten het samen bepalen, als collectief. Per wijk of per straat. De regie op de energietransitie verschuift zo van individuele burgers en bedrijven naar een meer gecoördineerde aanpak in wijk of straat onder regie van gemeenten en hun netbeheerders. Maar wel samen mét die burgers en bedrijven in de wijken.”

Dat samen vraagstukken aanpakken past helemaal bij de Agenda Stad niet?
“De City Deals zijn een goed voorbeeld daarvan. Als voorzitter van de G32 heb ik daar vaak over gesproken. Ik noem het oefenen met de nieuwe Nederlandse werkwijze. Niet meer werken vanuit Den Haag, maar in samenwerkingsverbanden tussen steden, Rijk, bedrijfsleven en andere partners rond maatschappelijke vraagstukken. Een geslaagd voorbeeld vind ik de City Deal Inclusieve Stad, waar Leeuwarden ook bij betrokken is. Die pakt concreet problemen aan.”

Kunt u daar voorbeelden van geven?
“Ik ken bijvoorbeeld in onze stad een voorbeeld van een gepensioneerd man wiens vrouw kanker heeft. Hij heeft recht op vergoeding voor het vervoer naar het ziekenhuis. Omdat hij toch gepensioneerd is, wil hij haar liever zelf brengen. Hij zou daarvoor graag compensatie voor de brandstofkosten willen ontvangen. Dat blijkt dan weer niet mogelijk, want het is een ander potje. Er zijn wel 80 voorbeelden te noemen van mensen die hun schulden niet kunnen aflossen en waardoor de problemen zich opstapelen. Er is voor hen geen regeling te vinden die de nodige rust in het gezin kan brengen. Laat de regels allemaal wat soepeler worden. Er moet meer ontschotting komen. Daar staat deze City Deal voor. Een ander voorbeeld in Leeuwarden is dat de zorgverzekeraar die bij ons 70 procent van de markt in handen, meebetaalt aan de salarissen van gymleraren. Dat is logisch vanuit de hoek van preventie gezien. In andere regio’s, waar er meerdere zorgverzekeraars zijn op de markt werkt dat echter weer niet. Waarom kunnen ze daar niet de handen ineenslaan? Kunnen we dat niet afdwingen?”

Wat is precies de meerwaarde van de City Deals hierbij?
“Ontkokering is echt het beste. Het moet niet zo zijn dat gemeenten, GGZ en verzekeraars ruziën over potjes geld. Dat is ook de kern van de meeste City Deals. Het mooie van deze deals is dat het niet alleen maar gaat om steden onder elkaar, maar dat ook de toppen van de ministeries, -de ministers of staatssecretarissen-, vaak mee ondertekenen . Daarmee committeren ze zich om ook daadwerkelijk iets te veranderen. Bij de Inclusieve Stad is er zo bijvoorbeeld een duidelijk signaal dat de rijksoverheid serieus meedoet aan de flexibilisering van de zorg.”

Spelen steden een steeds belangrijkere rol bij maatschappelijke vraagstukken. Met een grote rol daarin dus voor burgemeesters? Zoals Benjamin Barber stelt in zijn boek If Mayors ruled the world?
“Allereerst gaat het in zijn boek om landen waar burgemeesters allemaal direct gekozen zijn. In ons land zijn de colleges verantwoordelijk, niet de burgemeesters alleen. Daar wil ik ook graag aan vasthouden. Voor de rest klopt zijn stelling wel. Steden staan dichterbij de burger, maar ook dichter bij het bedrijfsleven. We moeten daarom ons land niet te dirigistisch laten zijn. We zijn nu met de G32 bezig aan een lobbydocument dat we half februari willen uitbrengen. Daarin stellen we dat we beter moeten regelen dat steden met elkaar samenwerken. City Deals zijn daar ook onderdeel van. Hoe regel je dat? Hoe maak je dan beslissingen? In meerderheid of in unanimiteit? De discussie erover willen we met dit document open voeren.”

Hoe belangrijk is stad als thema in de verkiezingen?
“Heel belangrijk. Alle partijen zijn het immers eens dat one size fits all niet werkt. We moeten naar beneden. Van rijk naar gemeenten. Of naar boven, want wij zijn de eerste overheid (Crone glimlacht). We moeten verder ontschotten en zeker niet de decentralisatie gaan terugdraaien. De meeste politieke partijen hebben de stad expliciet in hun programma’s staan. Natuurlijk is het niet het meest politieke sexy onderwerp en het zal niet het hoofdonderwerp in het lijsttrekkersdebat zijn, maar het zal zeker terug te vinden zijn in het regeerakkoord. De City Deals zijn van tijdelijke duur natuurlijk. Ik hoop daarom dat het volgende regeerakkoord ermee wil doorgaan en dat ze serieus worden genomen als de ministers toezeggingen doen.”

Dit interview is eerder gepubliceerd op de website van Agenda Stad.