Haal Centraal: beter, sneller en goedkoper basisgegevens uitwisselen

Per 1 januari is het programma Haal Centraal afgerond. Het programma heeft API’s ontwikkeld voor overheidsorganisaties, waarmee ze rechtstreeks basisgegevens bij landelijke registraties kunnen bevragen. De regie- en beheerorganisatie wordt de komende periode verder ingericht. De komende jaren staan in het teken van het gebruik door bij overheden.

Haal Centraal is gestart op initiatief van de gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Eindhoven en is een samenwerking van de VNG met VNG Realisatie, de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens (RvIG), het Kadaster, gemeenten en leveranciers in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Het idee achter het programma is dat wanneer overheden via de Haal Centraal API’s basisgegevens rechtstreeks bevragen bij de landelijke registraties er minder fouten ontstaan in het gebruik van die gegevens. Dat zorgt uiteindelijk weer voor betere dienstverlening aan burgers, bedrijven en ketenpartners. Ook kunnen overheden sneller beschikken over nieuwe functionaliteiten doordat aanpassingen bij landelijke registraties direct voor hen beschikbaar zijn. Daarnaast zorgen de API’s voor lagere kosten omdat aansluiten makkelijker is en gemeenten toekunnen met minder lokale kopieën van basisgegevens, waaronder hun administratief gegevensmagazijn. Dit kan op termijn worden uitgefaseerd.

Inmiddels zijn er drie Haal Centraal API’s (Application Programming Interfaces) beschikbaar, de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG), de Basisregistratie Kadaster (BRK) en de Waardering Onroerende Zaken (WOZ). Vanaf maart komen ook de API’s voor de Basisregistratie Personen (BRP) beschikbaar, waarbij basisgegevens over personen, historie, bewoning, reisdocumenten en tabellen direct kunnen worden bevraagd bij de bron.

Ga ermee aan de slag

“Ga ermee aan de slag. Je kunt klein beginnen”, adviseert Dingemanse gemeenten. “Je hoeft niet direct het administratief gegevensmagazijn uit te faseren. Pak een applicatie die niet al te ingewikkeld is, koppel deze aan de eerste Haal Centraal API en doe zo ervaring op. Je merkt vanzelf waar je tegen aanloopt en wat de voordelen zijn.”

Haal Centraal is overheidsbreed en de API’s zijn bedoeld voor alle overheidsorganisaties en derden: gemeenten, maar ook Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) of pensioenfondsen.

Van aanbod naar vraaggestuurd

De behoefte was groot om de verstrekking van basisgegevens bij de overheid anders te organiseren, merkte product owner Cathy Dingemanse van VNG jaren geleden. Gemeenten liepen aan tegen de beperkingen aan van de verouderde standaarden en architectuur, vertelt ze. “Gemeenten leggen veel lokale kopieën aan van basisgegevens, waaronder in hun administratief gegevensmagazijn. Deze ontsluiten ze vervolgens met een complexe berichtenstandaard. Dit kan en moet veel beter.”

Standaarden moeten volgens Dingemanse bijdragen aan interoperabiliteit, innovatie, kostenreductie en marktwerking. “We lieten een onderzoek uitvoeren en daaruit bleek dat StUF-BG dat allemaal niet kan bieden. We hebben toen nieuwe standaarden ontworpen, op basis van wat gemeenten nodig hebben en met gebruiksgemak voor de softwareontwikkelaar. In samenwerking met het Kadaster bedachten we dat het handig zou zijn als de landelijke registraties de API’s zouden aanbieden, in plaats van iedere gemeente voor zich. Zo slaan we twee vliegen in één klap. Er is maar één aanbieder per API en maar één organisatie die hiervoor kosten hoeft te maken, terwijl heel veel andere organisaties er gebruik van kunnen maken. Dus dat is dus enorm kostenefficiënt. En zo zijn we begonnen.”

Samen met programmamanager Brenda de Graaf is Dingemanse de drijvende kracht achter het succes van het programma. Daar ging wel een lange voorbereiding aan vooraf, kijkt De Graaf terug. “Na de pilot in 2018 samen met het Kadaster, VNG Realisatie en de G4 gemeenten hebben we bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken een investeringsvoorstel ingediend voor de realisatie van de Haal Centraal API’s. De subsidie werd in 2019 toegekend en in de zomer van dat jaar hebben we de eerste stuurgroep gehad en zijn we begonnen met de realisatie van de API’s van Kadaster en RvIG.”

Behoefte aan basisgegevens

Dingemanse maakte een ronde langs gemeenten om de behoefte aan basisgegevens op te halen bij de ‘business’, bij de mensen die werken in de uitvoering van de gemeentelijke processen, zoals vergunningen, rioolbeheer, monumentenzorg en leerplicht. Welke informatiebehoefte hebben zij vanuit hun werkveld? Hoe zouden zij de gegevens uit die basisregistraties willen gebruiken? Hoe willen ze kunnen zoeken? Welke informatie hebben ze nodig en hoe willen ze die gebruiken in hun processen? Dingemanse: “Het gaat er uiteindelijk om die mensen hun werk zo goed mogelijk te laten doen, zodat ze burgers, bedrijven en ketenpartners zo goed mogelijk kunnen helpen, en te voorkomen dat ze fouten maken in het gebruik van die gegevens.”

Een voorbeeld is de gemeentelijke brief. “Wanneer je een brief stuurt vraag je vanuit BRP gegevens op, maar krijg je veel meer persoonsgegevens dan je voor de brief daadwerkelijk nodig hebt”, legt Dingemanse uit. “Je krijgt 23 verschillende persoonsgegevens, van geslacht, partnergegevens tot bijvoorbeeld adellijke titel. Dit kan beter, dachten wij. We hebben onze API zo gemaakt dat je de aanschrijfwijze van een persoon of het adres op de envelop niet meer zelf hoeft samen te stellen. Je ontvangt hiervoor dan ook geen partnergegevens meer en je hoeft niet zelf straatnamen te verkorten. Je krijgt de gegevens zoals ze correct op de envelop moeten worden weergegeven. Dit is een voorbeeld van hoe mensen deze gegevens willen gebruiken, waar wij invulling aan hebben geven.”

Haal Centraal API-specificaties als standaard

In 2020 werden de eerste versies van de API’s opgeleverd. Sinds 1 oktober 2022 heeft het bestuur van de VNG de Haal Centraal API-specificaties tot standaard verklaard volgens het principe ‘pas-toe-of-leg-uit’. Invoering van deze standaard vraagt actie van de gemeentelijke organisaties. De Graaf: “Het is belangrijk dat alle gemeenten weten van de nut en noodzaak van Haal Centraal, zodat zij de transitie in zullen zetten. Deze transitie heeft tijd nodig en daarom moeten we nu beginnen, zodat gemeenten direct de vruchten kunnen plukken van Haal Centraal.”

Want het vraagt een hele andere manier van denken, vult Dingemanse aan. “Het is een vorm van dataminimalisatie. Mensen zijn gewend om alle gegevens die ze hebben verzameld “as is” aan afnemers te verstrekken. De kans op fouten bij het gebruik van die gegevens neemt toe, omdat mensen niet de kennis van het betreffende domein hebben. Als je bijvoorbeeld verstand hebt van vergunningen ben je geen deskundige op het gebied van de BRK. Het Kadaster heeft deze deskundigen wel in huis. Door met hen samen te werken, en de gegevens kant en klaar aan te leveren voor gebruik, zorg je er ook voor dat de afnemer die kennis niet hoeft te hebben. En dat er dus ook geen fouten worden gemaakt in het gebruik van die gegevens.”

Gemeente Winterswijk gaat aan de slag met BRP Bevragen API

Een van de voorlopers is de Gelderse gemeente Winterswijk. “We hebben al anderhalf jaar contact met Brenda en Cathy”, vertelt Pieter-Jan van Dijk, juridisch beleidsmedewerker Vergunningen & Toezicht bij de gemeente. “We waren meteen enthousiast over Haal Centraal. Wat het oplevert? Uiteindelijk scheelt het ons heel wat kopieën die we bewaren en het helpt het ons zo beter te voldoen aan de AVG. Ook helpt het om onze koppelingen makkelijker te maken.”
Begin volgend jaar start Winterswijk met de BRP Bevragen API, die in januari beschikbaar komt. Van Dijk: “We hebben daarvoor al een convenant ondertekend. We gaan kleinschalig beginnen met één programma. Daarmee willen we de weg vrijmaken voor andere programma’s.” Dat programma is de software die BOA’s op straat gebruiken, waarin onder meer handhavingsprocedures staan. “We lopen er nu tegenaan dat de kwaliteit van de koppelingen in die software niet altijd even goed is. Wanneer de software straks rechtstreeks op de BRP is aangesloten beschikken onze mensen op straat over meer betrouwbare en actuele gegevens. Zo kunnen zij hun werk beter doen.” Meerdere medewerkers op de afdeling Veiligheid en Leefbaarheid zijn al enthousiast over het common ground principe erachter, gaat Van Dijk verder. “De AVG en de Wet politiegegevens spelen een belangrijke rol in hun werk. Het principe van dataminimalisatie past daar helemaal bij. Het is een mooie stap die we gaan zetten.”

VNG Realisatie ondersteunt gemeenten die met de Haal Centraal API’s aan de slag gaan. Hiervoor zijn sessies georganiseerd en is er een startgids ontwikkeld die gemeenten helpt met de transitie naar het werken met de Haal Centraal API’s. Tot nu toe hebben tweehonderd gemeenten al meegedaan met de sessies. Er is dus veel animo. Daarnaast is er de Pleio omgeving Haal Centraal, waar gemeenten en leveranciers ervaringen uitwisselen, en kun je via de Softwarecatalogus aangeven wanneer je Haal Centraal API’s gebruikt. Ook begeleidt de RvIG vanuit het programma Toekomst BRP de aansluiters op de BRP Bevragen API’s. Gemeenten kunnen zich hiervoor aanmelden. Ook andere partijen kunnen meedoen, mits zij over een autorisatie voor de BRP beschikken.

Maatschappelijke vraagstukken

De komende jaren staan dus in het teken van het gebruik van de API’s bij gemeenten. Voor gemeenten biedt het gebruik naast de al genoemde baten ook het voordeel dat je door de Haal Centraal API’s te gebruiken beschikt over de landelijke gegevensset. De kopieën waar gemeenten nu mee werken bieden alleen de lokale set, maar de processen van gemeenten, en andere overheidsorganisaties, gaan over de stadsgrenzen heen. Denk bijvoorbeeld aan de pandbrigade. Die controleert onder meer op onrechtmatig wonen, onrechtmatig gebruik en illegale bouw. Mensen die zich hier schuldig aan maken beperken zich niet tot gemeentegrenzen.

Lees het volledige artikel op iBestuur.