Provinciaal uitdaagrecht kansrijk bij natuur en landbouw
In Friesland hebben elf organisaties in 2018 met succes het provinciale uitdaagrecht gebruikt om de ontwikkeling van natuur in de provincie verder te brengen.
Het initiatief Natuer mei de Mienskip (natuur met de samenleving) in Friesland is kansrijk en kan worden doorgezet, zo concludeert de evaluatie “Kansen voor natuur en landbouw” van het Netwerk Right to Challenge, met inbreng vanuit de Wageningen University & Research, de Unie van Waterschappen en het ministerie van Binnenlandse Zaken.
Het initiatief Natuer mei de Mienskip is met recht de grootste uitdaging van het overheidsbeleid van Nederland. In het voorjaar van 2022 besluiten Provinciale Staten van Friesland over het vervolg. Uniek is hoe natuurorganisaties samenwerken met boeren en grondeigenaren aan provinciaal natuur- en waterbeleid: boeren zijn van het begin af aan betrokken bij de realisatie en kunnen zo invloed hebben waar en hoe natuur wordt ontwikkeld. Zij kijken naar kansen om natuurontwikkeling te koppelen met verbeteringen van de landbouwstructuur.
“De organisaties hebben met succes het provinciale uitdaagrecht gebruikt om vertraging van delen van de natuurontwikkeling te voorkomen”, licht onderzoeker Thijs Harmsen van het Netwerk Right to Challenge toe. “De meeste evaluatiecriteria hebben ze glansrijk gehaald. Agrariërs zijn tevreden over de eerste resultaten.”
Doel van Natuer mei de Mienskip is het anders invullen van de ontwikkeling van het resterende deel van het Natuurnetwerk Nederland (NNN). Samen met bewoners, met agrariërs en andere belanghebbenden, naast de reguliere terreinbeherende organisaties. De organisaties die deze vernieuwende aanpak hebben bedacht zijn: LTO Noord, It Fryske Gea, Staatsbosbeheer, Kollektivenberied Fryslân, Natuurmonumenten, Friese Milieu Federatie, Collectief Particuliere Natuurbeheerders, Feriening Biologyske Boeren Fryslân, Het Friesch Grondbezit en het Wetterskip Fryslân.
Provinciaal uitdaagrecht
Al in 2017 voerde Friesland als eerste provincie in Nederland het uitdaagrecht in. Dit recht draait om het overnemen van een bestaande provinciale taak door bewoners en maatschappelijke organisaties als zij denken deze taak slimmer, met meer maatschappelijke draagvlak en/of goedkoper te kunnen uitvoeren. De Provincie Fryslân wil met dit recht meer gebruik maken van de eigen kracht van mensen en sociale verbanden bij de uitvoering van overheidstaken. Daarnaast hoopt de Provincie dat er grotere maatschappelijke meerwaarde komt bij de uitvoering van de taken en dat deze uitvoering goedkoper kan plaatsvinden.
In 2019 stemden Provinciale Staten van Fryslân met het voorstel van de organisaties voor een andere aanpak van de ontwikkeling van het NNN en het uitvoeren van een pilotperiode voor de vernieuwde aanpak van NmdM tot en met zomer 2021. Maar natuur kun je niet helemaal zonder de provincie ontwikkelen: de provincie blijft eindverantwoordelijk voor de realisatie van het provinciale natuurnetwerk. Daarom is een samenwerking ontstaan tussen de tien organisaties en de provincie: “Right to Challenge in partnerschap”.
Het landelijk Netwerk Right to Challenge werd gevraagd om de NmdM partijen te ondersteunen via de uitvoering van een Leeratelier in 2020 en 2021, om de evaluatie van de pilotperiode van Natuer mei de Mienskip op te stellen en aanbevelingen te doen voor een eventueel vervolg.
Een uitdaging is wel hoe je er als ambtelijke organisatie mee omgaat, stelt Harmsen. “We hebben de ambtelijke organisatie meegenomen in dit traject. Dat is niet niks. Hoe ben je als provincie partner met tien organisaties, en heb je tegelijkertijd ook een onafhankelijke toezichthoudende rol: gaat met deze nieuwe aanpak de ontwikkeling van de natuur wel sneller en verloopt dit wel samen met de Mienskip? Op ons advies heeft de provincie een scheiding aangebracht in de organisatie. Een aantal ambtenaren is gaan meewerken met de tien organisaties, terwijl een andere groep onafhankelijk het advies voor het vervolg schrijft voor het provinciaal bestuur. Dat laatste gebeurt onder leiding van de provinciesecretaris. Het is te vergelijken met de onafhankelijke rol van toezicht en handhaving voor een gemeente.
Aanbevelingen
De aanbevelingen van het Netwerk Right to Challenge aan de Provincie Fryslân zijn dan ook om bij een vervolg van Natuer mei de Mienskip te blijven deelnemen. “De kennis en input van de provincie is noodzakelijk voor de ontwikkeling van het NNN via de aanpak van Natuer mei de Mienskip”, stelt Harmsen. “Ook leert de pilotperiode leert dat een bredere betrokkenheid gewenst is. De Provincie moet voldoende aandacht geven aan het meenemen van de diverse geledingen van de provinciale organisatie bij de vervolgaanvraag.”
Voor het uitvoeren van initiatieven als Natuer mei de Mienskip met het uitdaagrecht is een open houding bij overheden nodig: als een burger of maatschappelijke organisatie denkt iets beter, anders of goedkoper te kunnen dan de overheid, is er met het uitdaagrecht de uitnodiging om hieraan vorm te geven. Van belang is dat ambtenaren daarvoor open staan en willen meedenken met initiatiefnemers.
Maatschappelijk draagvlak is ook van belang bij een uitdaagrecht-initiatief, stelt Harmsen. “De provincie Fryslân heeft in 2017 het uitdaagrecht ingevoerd, maar moet dit nog verder inregelen en ook bekendmaken aan de Friese samenleving om zo te laten zien wat de mogelijkheden zijn.” Het Netwerk Right to Challenge adviseert dan ook om een transparante aanpak van het uitdaagrecht in Friesland uit te werken. Harmsen: “Een transparant proces maakt duidelijk hoe het uitdaagrecht verloopt en wat van een ieder wordt verwacht. Voor uitdagende partijen, voor de Friese samenleving, voor de provinciale organisatie en voor het provinciaal bestuur. Zodat alle Friezen de komende tijd de kans hebben om hun zegje te doen over een vervolg van Natuer mei de Mienskip.”
