Het effect van spotprenten op ons wereldbeeld

Bepaalde ideeën over de wereld heb je niet zomaar, die krijg je omdat je leeft in een bepaalde cultuur met een eigen geschiedenis, stelt filosoof en kunstdocent Ronald Hünneman. Wie daarvan bewust is, zet een goede stap in de richting van wereldburgerschap.

Op de conferentie ‘Samen duurzaam internationaliseren’ op 23 september in Bunnik laat Hünneman in zijn lezing Kunsten, media en wereldbeelden zien hoe spotprenten een rol spelen en hebben gespeeld bij de vorming van wereldbeelden. Welk effect hebben ze op onze kijk op de wereld?

De vraag welke invloed kunsten hebben op ons wereldbeeld stond centraal in zijn werk als docent Kunst, Cultuur en Media aan de Rijksuniversiteit Groningen. Als theatermaker, spreker en filosoof kijkt hij nog steeds naar het effect van media, zoals schilderijen, films, muziek, en spotprenten, op de denkbeelden die mensen hebben. “Dat zie je het best wanneer je terugkijkt in geschiedenis.”

Spotprent: de duivel als doedelzak.

Hij wijst als voorbeeld naar Socrates, de filosoof uit het oude Athene. Die was bijvoorbeeld groot tegenstander van het schrijven, in die tijd het nieuwe medium. “Volgens hem was het slecht voor je geheugen als je alles opschrijft. Ook had je volgens hem als schrijver geen invloed op de interpretatie van de tekst.”

“Tegenwoordig zie je met social media ook dat er voor- en tegenstanders zijn, maar pas over een jaar of zestig kun je pas duidelijk zien wat de effecten zijn geweest. En de vraag beantwoorden wat sociale media voor ons denken hebben betekend.”

Wat ga je precies doen in je lezing over interactie van kunsten en media op ons wereldbeeld?

Hünneman: “Ik wil dieper ingaan op hoe die interactie nu werkt tussen mediale technieken als film, podcasts, vlogs en social media, en de manier waarop mensen kijken naar de wereld. Dat is heel interessant voor het onderwijs. Veel docenten zijn er te weinig mee bezig, vind ik. Volgens de meesten is kennis, in wat voor medium dan ook, kennis. Dat is natuurlijk niet zo. Geschreven kennis is anders dan gesproken kennis, of kennis die je via een film of een goede, bevlogen docent verkrijgt.”

Je wil het op 23 september vooral hebben over één specifiek medium: spotprenten. Kun je een tipje van de sluier geven?

“Ik wil het hebben over spotprenten uit de 15e en 16e eeuw rond de Reformatie. Tijdens de Reformatie, die dankzij de nieuwe drukpers een grote beweging kon worden, is er een hele spotprentencultuur ontstaan, waarbij de protestanten spotprenten maakten over de Rooms-Katholieke cultuur, en omgekeerd. Die spotprenten gingen een eigen leven leiden.”

“West-Europese religies drijven dus eigenlijk op spotprenten, die werden al sinds 900-1000 n.C. toegestaan. Aangezien in de 15e en 16e eeuw nog steeds het grootste deel van de bevolking in West-Europa analfabeet was, werkten ze veel beter dan tekst. Als we kijken naar de discussie over spotprenten in andere religies of politieke systemen is het interessant om te zien hoe die verschillende geloofs- en gedachtensystemen een andere mediale oorsprong hebben.”

Waarom heb je gekozen voor dit gevoelige thema in je lezing?

“Spotprenten zijn een illustratie van het bredere verhaal over hoe media en kunst onze manier van naar de wereld kijken beïnvloeden. Als twee religies kruisen, die beiden hun oorsprong hebben in een andere mediale wereld, kan het enorm botsen. Ik wil met de lezing niet het conflict oplossen, maar laten zien waar het vandaan komt. Dat kan helpen bij discussies.”

Wil je docenten ook iets meegeven om er iets in de klas mee te doen?

“Ja. Door terug te gaan in de geschiedenis en te onderzoeken hoe verschillende manieren van denken zijn ontstaan en hoe wij tegenover elkaar staan, maak je lastige onderwerpen makkelijker bespreekbaar in de klas. Het leidt ertoe dat je ook zelf beter snapt waarom je op een bepaalde manier ergens tegenaan kijkt. Dat lost alle conflicten niet onmiddellijk op natuurlijk, maar het werkt mee aan een breder begrip van de wereld, noem het Bildung. Dat is volgens mij een belangrijk ingrediënt voor wereldburgerschap.”

Hoe belangrijk is volgens jou internationalisering en wereldburgerschap?

“Het is belangrijk dat je meer diepgang krijgt in je denken, en doorkrijgt dat je bepaalde ideeën, opvattingen, meningen niet zomaar hebt, maar omdat je leeft in een bepaalde cultuur met eigen geschiedenis. Het helpt om over je eigen horizon te kijken. En achter je eigen horizon zijn soms prachtige dingen te vinden.”

Lees het hele artikel op Nuffic Actueel.